W relacji między pracodawcą a pracownikiem ten drugi wydaje się być zwykle na niższej pozycji i podległy odgórnym decyzjom, zwłaszcza w kwestii zwolnień grupowych, które w ostatnich latach zwiększyły swoją częstotliwość. Wobec tego rola związków zawodowych rośnie. Choć ich historia sięga XIX wieku, wielu Polakom kojarzą się z działalnością Solidarności i Lechem Wałęsą, związki zawodowe pozostają aktualnym narzędziem walki o prawa pracownicze i budowania dialogu w miejscu pracy. Czy związki zawodowe w 2025 roku mają rację bytu? Jakie korzyści gwarantują pracownikom? Czy wymuszają na pracodawcy pewne obowiązki, bądź są w stanie uchronić przed zwolnieniem?
Czym są związki zawodowe i jaki jest ich cel?
Związki zawodowe to organizacje zrzeszające pracowników w celu ochrony ich praw, reprezentowania interesów oraz prowadzenia dialogu z pracodawcą. Działalność związków zawodowych reguluje ustawa o związkach zawodowych.
W praktyce związki zawodowe pełnią funkcję negocjatora, który dąży do wypracowania porozumień w kluczowych kwestiach, takich jak warunki pracy, płace, czy bezpieczeństwo zatrudnienia. Ich celem jest nie tylko poprawa sytuacji pracowników, ale także budowanie bardziej sprawiedliwego i zrównoważonego środowiska pracy.
W 2025 roku związki zawodowe muszą sprostać wyzwaniom związanym ze zmieniającymi się formami zatrudnienia, takimi jak praca zdalna, hybrydowy tryb pracy czy gig economy (model pracy kontraktowej), które stawiają pracowników w mniej stabilnej sytuacji. W ramach działań związki prowadzą negocjacje z pracodawcami, a także edukują i wspierają prawa pracownicze.
Czy szykują się zmiany u osób pracujących na etacie? Poznaj prognozy zatrudnienia na 2025 rok
Jak założyć związek zawodowy w firmie w 2025 roku? Procedury
Do utworzenia związku zawodowego potrzeba 10 pracowników w obrębie jednej organizacji, którzy deklarują dobrowolną chęć przystąpienia do związku. Kolejny krok to przygotowanie projektu uchwały o utworzeniu związku zawodowego oraz przyjęcie statusu związku i utworzenie komitetu założycielskiego. W statusie powinny znaleźć się informacje o celach, zasadach działania związku i jego strukturze organizacyjnej na czele z przewodniczącym (wybieranego spośród pracowników, zwykle osoby inicjującej utworzenie związku). Po tym należy zarejestrować związek w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Obecnie istnieją związki zawodowe obejmujące różne branże, np. firmy zajmujące się projektowaniem gier. Istnieje główny związek zawodowy, a pracownicy różnych studiów i firm projektowych tworzą dodatkową strukturę związkową (międzyzakładową) w obrębie swojej firmy, przystępując do głównego organu.
Mówiąc prościej: jeżeli w twojej branży istnieje już związek zawodowy, ale nie ma go w twojej firmie, możesz założyć związek międzyzakładowy i przystąpić do tego podstawowego. Nie musisz wtedy przeprowadzać procedury rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym, ale musisz utworzyć grupę składającą się z 10 osób i zebrać od nich deklaracje członkowskie.
Ważnym elementem jest ujawnienie związku zawodowego, czyli poinformowania pracodawcy o fakcie powstania takiej organizacji. Wówczas zarząd lub założyciel firmy zobowiązany jest do zaakceptowania jego istnienia i wyrażenia zgody na współpracę. Od tego momentu związek zawodowy działa na mocy prawa. Jeżeli jednak pracodawca odmawia współpracy, łamie przepisy i związek może pociągnąć go do odpowiedzialności.
Kto może przystąpić do związku zawodowego?
Według przepisów do związku zawodowego mogą przystąpić osoby zatrudnione w ramach umowy o pracę, a także ci, którzy wykonują obowiązki na podstawie innych umów cywilnoprawnych.
Pracodawcy oraz osoby samozatrudnione również mogą dołączać do związków w niektórych przypadkach, o ile ich działalność nie koliduje z celami organizacji.
W 2025 roku związki zawodowe coraz częściej otwierają się na osoby zatrudnione w niestandardowych formach, takich jak freelancerzy czy pracownicy platformowi. Elastyczność ta wynika z potrzeby odpowiedzi na zmieniający się rynek pracy, który nie zawsze opiera się na tradycyjnych umowach.
Jak wygląda współpraca związków zawodowych z firmami?
Relacje między związkami zawodowymi a pracodawcami mogą być różnorodne – od napiętych negocjacji po konstruktywny dialog. Związki zawodowe mają prawo do reprezentowania interesów pracowników w rozmowach z pracodawcą i negocjowania warunków pracy.
We współpracy ze związkami zawodowymi pracodawca zobowiązany jest do:
- konsultowania zamiaru wypowiedzenia umowy;
- zapytania o zgodę na rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia;
- zapytania w kwestii ustalania planu wydatków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych;
- przedstawiania związkowi regulaminu wynagrodzeń, nagród i premiowania.
Obowiązki pracodawcy ustala Kodeks Pracy na mocy artykułu z art. 23².
Co pracownicy zyskują dzięki związkom zawodowym?
Przynależność do związku zawodowego daje pracownikom szereg korzyści. Przede wszystkim zyskują oni reprezentację w rozmowach z pracodawcą, która zwiększa ich siłę negocjacyjną w sprawach takich jak płace, warunki pracy czy świadczenia dodatkowe.
Związki zapewniają również wsparcie prawne w przypadku konfliktów w miejscu pracy. Często dzieje się to w przypadku zwolnień.
Niektórzy członkowie związku zawodowego objęci są szczególną ochroną, tzn. ich zwolnienie jest szczególnie utrudnione. Są to członkowie wskazani z imienia i nazwiska w uchwale zarządu związku.
Dla wielu osób istotna jest także możliwość budowania wspólnoty oraz poczucie, że nie są osamotnieni w obliczu wyzwań zawodowych. W 2025 roku, wobec dynamicznych zmian na rynku pracy, związki zawodowe pomagają pracownikom adaptować się do nowych realiów, oferując szkolenia i wsparcie w zakresie rozwoju zawodowego.
Związku zawodowe na szczeblu ogólnokrajowym dążą także o ochronę pracy, płac i emerytur negocjując w zakładach pracy, z władzami państwowymi, samorządowymi i w strukturach Unii Europejskiej. Dążą do uzyskania wyższych wynagrodzeń, rent i emerytur, a także do skrócenia tygodnia pracy do 35 godzin oraz 35-dniowego urlopu wypoczynkowego.
Czy związek zawodowy chroni przed zwolnieniem?
Członkowie związków zawodowych, zwłaszcza pełniący funkcje w ich organach, korzystają z ochrony przed zwolnieniem. Pracodawca nie może rozwiązać umowy z takim pracownikiem bez zgody zarządu związku. Ochrona ta nie obejmuje jednak sytuacji rażącego naruszenia obowiązków przez pracownika, takich jak poważne uchybienia dyscyplinarne.
Związki mogą też występować w obronie każdego członka, jeśli zwolnienie wydaje się nieuzasadnione lub dyskryminacyjne.
Czy pracodawca ma prawo poznać nazwiska członków związku zawodowego?
Wiele osób obawia się przystąpienia do związków zawodowych w obawie przed negatywną reakcją pracodawcy. Trzeba jednak wiedzieć, że członkostwo w związku zawodowym jest chronione prawnie, a pracodawca nie może poznać nazwisk członków.
Ma jedynie prawo wystąpić z prośbą o informację dotyczącą członkostwa danego pracownika. Związek zawodowy ma obowiązek udzielić takiej informacji w ciągu 5 dni od otrzymania zapytania. Jeżeli tego nie zrobi, pracodawca nie musi działać w porozumieniu ze związkiem. Gdy jednak ją otrzyma, musi przedstawić związkowi swoje plany związane z pracownikiem.
Pracodawca nie ma prawa wystąpić o ujawnienie wszystkich członków związku zawodowego.
Czy warto należeć do związku zawodowego w 2025 roku?
Chęć przynależności do związku zawodowego zależy od indywidualnych potrzeb pracownika oraz sytuacji w danej firmie. Jeśli cenisz sobie wsparcie w trudnych sytuacjach, chcesz mieć wpływ na decyzje podejmowane w twoim miejscu pracy i zależy ci na sprawiedliwych warunkach zatrudnienia, zwłaszcza gdy dostrzegasz uchybienia, a tym bardziej rażące nadużycia władzy – rozważ członkostwo w związku bądź jego założenie. Niezależnie od branży, związki zawodowe pozostają gwarantem dialogu między pracownikiem a pracodawcą.
Czytaj także: Płaca minimalna 2025
Zdjęcie główne: Launchmetrics, Liberatore
