Czym jest wizerunek?

Wizerunek, najprościej mówiąc, to takie dostrzegalne cechy człowieka, które tworzą jego wygląd i pozwalają odróżnić go od innych ludzi, utrwalony jest w dowolny sposób – najczęściej poprzez szkic, rysunek, malarski portret czy fotografię.

Prawo do wizerunku przysługuje tylko osobie fizycznej. Osoba prawna (a więc np. spółka) nie ma swojego wizerunku. Wizerunku nie mają również zwierzęta. Nie istnieje również wizerunek zbiorowy – przyjmuje się, że na wspólnym zdjęciu kilku osób mamy do czynienia z wieloma pojedynczymi wizerunkami.

Rozpowszechnianie wizerunku

Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w prawie autorskim (art. 81 ust. 1 zd. 1), rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia, a więc zgody osoby na nim przedstawionej.

Na czym polega rozpowszechnianie wizerunku? To sytuacja, w której powstaje możliwość zapoznania się z wizerunkiem danej osoby bliżej nieokreślonemu, niezamkniętemu kręgowi osób. Będzie nim np. wrzucenie fotki zrobionej modelce czy blogerce na Instagram. Rozpowszechnieniem nie będzie natomiast wykonanie jej zdjęcia w celu wykorzystania prywatnego, czyli zawieszenia fotografii na ścianie w domu.

Zgoda osoby przedstawionej

Zgoda na rozpowszechnienie wizerunku nie musi być udzielona na piśmie, ale nie może też budzić wątpliwości. Oznacza to, że osoba, która udziela zgody, musi mieć pełną świadomość nie tylko formy przedstawienia jej wizerunku, ale także czasu, miejsca publikacji, zestawienia z innymi wizerunkami, jak również towarzyszącego publikacji komentarza.

Co istotne osoba, której wizerunek ma być rozpowszechniany, ma pełną swobodę decydowania, czy i w jakich okolicznościach jej wizerunek może być rozpowszechniony. Dla przykładu: osoba przedstawiona na fotografii może dowolnie ograniczyć zakres zezwolenia na jego rozpowszechnianie: zezwolić na publikację tylko w oznaczonym czasopiśmie i/lub tylko w związku z oznaczonymi okolicznościami (np. w związku z określonym tekstem artykułu prasowego), wyznaczyć granice czasowe publikacji itp.

Warto szczegółowo opisać zakres zezwolenia z uwagi na fakt, że to na osobie, która rozpowszechnia wizerunek spoczywa obowiązek wykazania, że rozpowszechnianie wizerunku nie wykroczyło poza uzyskany zakres zezwolenia i określony cel.

Co ważne osoby trzecie, które zamierzają dalej rozpowszechniać wizerunek danej osoby zobowiązane są do uzyskania ponownej zgody ze strony uprawnionego. Powyższe oznacza, że w sytuacji, gdy dana modelka/blogerka udzieliła zgody koledze fotografowi na rozpowszechnienie swojego wizerunku, to chcąc wykorzystać takie zdjęcie i je rozpowszechnić musimy po raz kolejny uzyskać na to jej zgodę.

Wyjątki

Zapłata za pozowanie

Zgodnie z przepisem art. 81 ust. 1 zd. 2 Prawa autorskiego: W braku wyraźnego zastrzeżenia zezwolenie nie jest wymagane, jeżeli osoba ta otrzymała umówioną zapłatę za pozowanie.

Oznacza to, że zezwolenie osoby uprawnionej nie jest wymagane, jeśli otrzymała ona umówioną zapłatę za pozowanie, chyba że najpóźniej w chwili ustalania wysokości zapłaty wyraźnie sprzeciwiła się rozpowszechnianiu swojego wizerunku. Powyższe rozwiązanie opiera się na założeniu, że opłata uiszczana osobie portretowanej związana jest z równoczesnym wynagrodzeniem za udzielenie zgody na rozpowszechnienie wizerunku.

Naruszenie dóbr osobistych

Niestety nie w każdej sytuacji zapłata za pozowanie będzie wystarczająca – szczególnie uważać należy w przypadku, gdy rozpowszechniając czyjś wizerunek możemy jednocześnie naruszyć dobra osobiste portretowanej osoby.

Zgodnie z aktualnym orzecznictwem: przyjęcie umówionej zapłaty za pozowanie przez modelkę oraz domniemanie zezwolenia na rozpowszechnianie wizerunku chroni osobę wykorzystującą portret (wizerunek) tylko wtedy, gdy poszkodowany powołuje się na naruszenie jego prawa do wizerunku (…), jednakże (…) w przypadku powoływania się przez osobę poszkodowaną na naruszenie jej prawa do czci i do prywatności, zapłata za pozowanie nie jest wystarczająca dla wyłączenia bezprawności działania naruszającego dobra osobiste, który musi wykazać dysponowanie odpowiednim zezwoleniem poszkodowanego.

Powyższe stwierdzenie wyraźnie wskazuje na to, jak istotną kwestią jest świadoma zgoda osoby, której wizerunek jest utrwalany oraz jej zakres. Może się bowiem okazać, że nawet płacąc za możliwość utrwalenia wizerunku, co stwarza domniemanie zgody na rozpowszechnianie, naruszymy dobra osobiste portretowanego, który np. nie został poinformowany, w jakim kontekście jego wizerunek zostanie wykorzystany.

Osoba powszechnie znana

Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych.

Oznacza to, że nie będzie konieczne występowanie o zgodę do premiera w przypadku zrobienia mu zdjęcia podczas expose. Jednakże fotografia celebrytki bawiącej się z dziećmi przed domem takiej zgody będzie już wymagała.

Co więcej, rozpowszechnianie wizerunku osoby, nawet w związku z wykonywaną przez nią funkcją, powinno mieć charakter informacyjny, czyli powinno być związane z przedstawianiem wykonywania przez portretowanego sprawowanych przez niego funkcji. A zatem wypuszczenie serii koszulek, kubków czy kalendarzy z podobizną np. pierwszej damy zdecydowanie będzie wymagało jej zezwolenia.

Zgromadzenie, krajobraz, impreza publiczna

Zezwolenia nie wymaga także rozpowszechnianie wizerunku osoby stanowiącej jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza. Warunkiem jest jednak, żeby osoba ta faktycznie stanowiła szczegół, element tego krajobrazu, czy zgromadzenia. W przypadku wykadrowania takiej osoby – przesłanka ta odpadnie i konieczne będzie uzyskanie zgody.

Zakres odpowiedzialności

Co grozi za rozpowszechnienie wizerunku bez wymaganej zgody?

Co grozi za rozpowszechnienie wizerunku bez wymaganej zgody?

Osoba sportretowana wbrew swojej woli może domagać się zaniechania działania (czyli rozpowszechniania), usunięcia skutków naruszenia, złożenia stosownego oświadczenia przez naruszyciela. W przypadku działania zawinionego osoba, której wizerunek rozpowszechniono bez wymaganego zezwolenia może żądać również odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny. Analogiczne roszczenia przysługują osobie portretowanej z tytułu naruszenia jej dóbr osobistych (art. 24 K.c.).

Co natomiast w sytuacji, gdy to osoba portretowana „rozmyśliła się” i uznała, pomimo uprzedniej zgody, że jednak nie chce, aby jej wizerunek był wykorzystywany?

W takiej sytuacji, osobie która poniosła szkodę (np. przedsiębiorcy odzieżowemu, który zainwestował w materiały promocyjne), przysługuje odszkodowanie na zasadach ogólnych. Warto też pamiętać przy podpisywaniu umowy wstępnej o możliwości zastrzeżenia kary umownej, która obciążać będzie portretowanego w przypadku, gdyby bez ważnego powodu ten nagle zmienił swoją decyzję i odwołał zgodę na utrwalenie wizerunku.

Czas trwania ochrony

Oczywistym jest, że prawo do wizerunku wygasa wraz ze śmiercią osoby, do której ten wizerunek należy. Warto pamiętać jednakże, że jeszcze przez 20 lat od śmierci osoby portretowanej uprawnione osoby (osoby najbliższe) będą mogły dochodzić ww. roszczeń powstałych w związku z jego naruszeniem.

---

Creativa to butikowa kancelaria prawnicza zarządzana przez Magdalenę Korol i Arkadiusza Szczudło. Kancelaria Creativa świadczy doradztwo prawne dla branży odzieżowej (fashion law) i kreatywnej. Specjalizuje się także m.in. w prawie autorskim, znakach towarowych, czynach nieuczciwej konkurencji, e-commerce, it i nowych technologiach.

Kancelaria zapewnia kompleksowe wsparcie podmiotom kreatywnym, począwszy od doradztwa w zakresie wyboru właściwej formy prowadzenia aktywności zawodowej, poprzez bieżącą obsługę prawną działalności gospodarczej, na pomocy prawnej na etapie spornym (przedsądowym i sądowym) i postępowaniu egzekucyjnym kończąc.