W ostatnim czasie prawo do prywatności traci na popularności. Nieustanne funkcjonowanie w social mediach znacznej części społeczeństwa powoduje, że użytkownicy Facebooka, czy Instagrama dzielą się w „socjalach” niemal każdą informacją. Bardzo często kosztem prawa do prywatności właśnie. Granice prawa do prywatności przesunięte zostały tak daleko, że zagrożona staje się również korespondencja, która jak wiadomo chroniona jest tajemnicą. Tego, czym jest tajemnica korespondencji i co wiąże się z jej złamaniem, dowiesz się z tego artykułu.
Czym jest tajemnica korespondencji i komu przysługuje?
Tajemnica korespondencji obejmuje rozmaite formy przekazywania informacji, w tym m.in. list, e-mail, ale także rozmowę telefoniczną czy nagranie, pod warunkiem, że treść zawarta w tych formach kierowana jest do określonej osoby. Takie uregulowanie tajemnicy korespondencji znajduje uzasadnienie w szeroko pojętej zasadzie do prywatności. Innymi słowy, jeżeli nadawca kieruje do konkretnej osoby komunikat o określonej treści, to ma prawo przypuszczać, że adresat uszanuje zasadę poufności, a przekazane przez nadawcę informacje zachowa do własnej wiadomości.
Naruszenie tajemnicy korespondencji
Do naruszenia tajemnicy korespondencji może dojść na wiele sposobów. Za naruszenie tajemnicy korespondencji uznaje się między innymi: zapoznanie się z cudzą korespondencją, jej przejęcie i przywłaszczenie, jak również rozpowszechnienie cudzej korespondencji oraz zniszczenie cudzej korespondencji, czy wreszcie uniemożliwienie adresatowi zapoznania się z nią.
Co ważne, tajemnica korespondencji obowiązuje zarówno nadawcę, jak i adresata korespondencji, co oznacza, że rozpowszechnienie korespondencji uzależnione jest od uzyskania zgody przez obie te strony. Jednocześnie warto podkreślić, iż z orzecznictwa wynika, że zgoda w zakresie rozpowszechnienia korespondencji nie może być domniemywana, w związku z czym, dyspozycja stron w tym zakresie musi być okazana w sposób wyraźny i nie budzący żadnych wątpliwości.
Na uwadze trzeba mieć również, że potraktowanie konkretnego działania jako naruszenie tajemnicy korespondencji każdorazowo musi być dokonywane w oparciu o szczegółową analizę okoliczności faktycznych danej sprawy.
Z czego wynika tajemnica korespondencji?
Tajemnica korespondencji jest konstytucyjnie chronionym dobrem. Zgodnie z art. 49 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej: „zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się.”
Wyrażona w Konstytucji zasada dotycząca zagwarantowania wolności komunikowania się i tajemnicy z nią związanej, została uszczegółowiona między innymi w art. 23 Kodeksu cywilnego oraz w art. 82 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych („Prawo autorskie”).
Jak wynika z art. 23 Kodeksu cywilnego, tajemnica korespondencji stanowi jedno z dóbr osobistych człowieka, w związku z czym, pozostaje pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Z kolei na podstawie art. 82 Prawa autorskiego zakres obowiązywania tajemnicy korespondencji trwa przez okres dwudziestu lat od śmierci osoby, do której korespondencja była kierowana, jeżeli nie wyraziła ona innej woli w tym zakresie, a rozpowszechnienie korespondencji możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu stosownego zezwolenia od małżonka zmarłego, a przypadku jego braku, kolejno zstępnych zmarłego (dzieci) lub jego rodziców i rodzeństwa.
W związku z powyższym, na gruncie polskiego prawa istnieje kilka niezależnych podstaw ochrony tajemnicy korespondencji, a w konsekwencji również podstaw do dochodzenia roszczeń w przypadku jej naruszenia.
Czy można udostępnić korespondencję po śmierci jej adresata?
Jak wynika z art. 82 Prawa autorskiego, zakaz rozpowszechniania korespondencji w przypadku braku wyrażenia odmiennej woli w tym zakresie, trwa przez okres 20 lat od śmierci adresata, a jej rozpowszechnienie wymaga zezwolenia małżonka zmarłego, zaś w sytuacji jego braku kolejno zstępnych, rodziców lub rodzeństwa.
Uzasadnieniem dla wprowadzenia takiej regulacji była chęć przedłużenia przez ustawodawcę okresu ochrony prawa do prywatności, przysługującej każdemu obywatelowi, podkreślając tym samym jej znaczenie również przez 20 lat po śmierci adresata.
Jaki są skutki złamania tajemnicy korespondencji?
Katalog roszczeń przysługujących stronie w związku z naruszeniem dobra osobistego, jakim jest tajemnica korespondencji, został wskazany w art. 24 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z powołanym artykułem, stronie której tajemnica korespondencji została naruszona przysługuje:
- żądanie zaniechania naruszającego działania (jeśli było bezprawne),
- żądanie usunięcia skutków naruszenia;
- żądanie złożenia oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (na przykład przeprosin);
- dochodzenie żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną z tytułu naruszenia krzywdę lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny;
- naprawienia szkody na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego, jeżeli w wyniku naruszenia, została wyrządzona szkoda majątkowa.
Analogiczny katalog roszczeń będzie przysługiwał stronie w przypadku udostępnienia korespondencji w terminie 20 lat od śmierci zmarłego wbrew jego woli lub w braku uzyskania zgody małżonka lub osób wskazanych w art. 82 Prawa autorskiego w tym zakresie. W konsekwencji takiego działania naruszona zostanie cześć zmarłego, która jest dobrem osobistym podlegającym ochronie na podstawie art. 23-24 Kodeksu cywilnego.
Odpowiedzialność za złamanie tajemnicy korespondencji na gruncie prawa karnego.
Niezależnie od zaprezentowanych wyżej dopuszczalnych na drodze cywilnej roszczeń, należy pamiętać o tym, że tajemnica korespondencji jest również pośrednio chroniona na gruncie przepisów prawa karnego.
Jak wynika art. 267 Kodeksu karnego karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2 podlega ten, kto między innymi uzyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, w tym poprzez otwarcie zamkniętego pisma.
Co istotne, analizowane przestępstwo należy do tzw. przestępstw powszechnych, co oznacza, że może je popełnić każdy kto uzyskuje bez uprawnienia dostęp do informacji (niezależnie od posiadanej funkcji społecznej), przy czym za uzyskanie takiego dostępu bez uprawnienia należy uznać każdą czynność, która ma umożliwić dostęp do informacji, a więc chociażby rozerwanie koperty.
Podsumowanie
W prawie polskim ochrona tajemnica korespondencji zagwarantowana jest zarówno poprzez przepisy prawa cywilnego, jak również prawa autorskiego oraz prawa karnego. Oznacza to, że możliwe jest równoczesne dochodzenie swoich roszczeń zarówno na drodze cywilnej, jak i karnej.
Na marginesie, złamanie tajemnicy korespondencji może również prowadzić do niekontrolowanego wycieku danych osobowych nadawcy oraz adresata korespondencji, co z kolei może stanowić naruszenie na gruncie RODO. Tym niemniej kwestia ta będzie przedmiotem osobnego artykułu.
Autorki tekstu: Magdalena Korol i Katarzyna Fiedeń
