PRAWO w MODZIE: Plagiat, inspiracja czy opracowanie?

Temat plagiatu i powielania cudzych utworów na pewno będzie nie raz powtarzany i rozwijany na blogu. Im głębiej w to wchodzimy, tym więcej rodzi się w nas pytań.

Dzieje się tak dlatego, że odchodzi się od inspiracji malarstwem, muzyką, czy innym rodzajem sztuki. Dużo prościej jest pokazać klientowi konkretne zdjęcie innej kolekcji niż oczekiwać, że wyobrazi sobie efekt sesji zdjęciowej lub uszytego na miarę produktu.

Słyszałeś to pewnie wcześniej – „wszystko zostało już stworzone”.

Co to jest plagiat?

Potocznie mówi się, że jest to kradzież cudzego utworu i przypisanie sobie lub ukrycie jego autorstwa.

W prawie autorskim plagiatem jest całość pracy zawierającej zapożyczenia niedozwolone w świetle prawa, gdzie autor zataił ich źródło i twórcę lub przyjął bezprawnie fragmenty dzieła innego twórcy jako swoje własne.

W sposób umyślny narusza on nie tylko osobiste, ale i często majątkowe prawa twórcy. Nie występuje wtedy wkład twórczy osoby plagiatującej utwór.

Dowiedz się więcej z Tyle się mówi o majątkowych i osobistych prawach twórców.

Istotne dla nas jest wyróżnienie dwóch rodzajów plagiatu:
– plagiat jawny, czyli przypisanie sobie autorstwa wprost, co do całości lub części utworu,
– plagiat ukryty, czyli taki, gdzie plagiator przypisuje sobie autorstwo całego cudzego utworu, lub jego części, poprzez włączenie go do swojego dzieła. W szczególności poprzez powtórzenie go w zmodyfikowanej formie, bez utraty sensu.

Istotnym dlatego, że w modzie trudno jest wprost przypisać sobie autorstwocudzego rozpowszechnionego już utworu. Najczęściej występują zmodyfikowane części cudzego dzieła, np. zastosowanie tylko elementów scenografii lub pewnych elementów twórczych projektu innego twórcy.

Pamiętaj, że wykorzystanie cudzego pomysłu nie będzie jego splagiatowaniem. Pomysł jako taki nie jest chroniony przez prawo autorskie.

Prawo cytatu

Prawo cytatu jest to forma dozwolonego użytku. Sprawa jest o tyle prosta, że wiadomo, kiedy można używać cytatu bez pytania o zgodę oraz bez zapłaty wynagrodzenia na rzecz autora. Wyjaśnia to art. 29 §1 PrAut:

„Wolno przytaczać w utworach stanowiących samoistną całość urywki rozpowszechnionych utworów oraz rozpowszechnione utwory plastyczne, utwory fotograficzne lub drobne utwory w całości, w zakresie uzasadnionym celami cytatu, takimi jak wyjaśnianie, polemika, analiza krytyczna lub naukowa, nauczanie lub prawami gatunku twórczości.”

Co więcej, możemy korzystać z takiego prawa cytatu tylko w przypadku, gdy będziemy wykorzystywać część lub całość utworu bez jego modyfikowania, oraz pamiętać o poprawnym oznaczeniu autora. Przy niedochowaniu tych warunków może dojść nawet do posądzenia o plagiat.

Problem, z jakim przychodzą do mnie klienci to właśnie to oznaczenie autorstwa, które jest bardzo istotne w cytacie. Jak oznaczyć autora cytatu na koszulce? W jaki sposób zrobić to na zdjęciu? Czy można pod utworem, a nie na nim?

W takim wypadku zawsze proszę o więcej informacji – należy sprawie przyjrzeć się bardziej szczegółowo. Nie bez znaczenia pozostaje także to, jaka jest treść tego cytatu i gdzie ma zostać użyty. Może jednak wcale nie można zastosować tego prawa.

Utwór zależny (opracowanie)

Podpisując umowy z klientami zapewne spotkałeś się już z tym pojęciem. Występuje ono najczęściej wtedy, gdy chcesz przenieść majątkowe prawa autorskie do utworu na osobę trzecią.

W takich umowach prawie zawsze dodatkowo zezwala się na wykonywanie praw zależnych przez klienta. Będzie on mógł wtedy dostosować utwór do wymogów np. własnej strony internetowej lub fanpage na facebooku – przez odpowiednie jego przycięcie lub zmniejszenie bez naruszenia samej istoty treści utworu.

Osobie, która zmienia takie właściwości utworu, które są często czysto techniczne, nie można przypisać twórczego działania, a więc przypisać autorstwa utworu zależnego według przepisów prawa autorskiego. Taki zapis jednak w pewnym stopniu chroni klienta i pozwala mu na zgodne z prawem modyfikacje.

Oczywiście, gdy chcesz oficjalnie zezwolić wyłącznie na samą techniczną modyfikację, możesz taki zapis dodać do swojej umowy.

Utwór zależny charakteryzuje się tym, że powstaje w związku z cudzym dziełemlub jest na nim oparty. Ten główny utwór nazywamy utworem pierwotnym.

Dzieło zależne składa się z elementów utworu pierwotnego oraz części twórczej nowego utworu zależnego. Wkracza ono w sferę majątkowych i osobistych praw autorskich. Co najważniejsze, zaczerpnięte z utworu pierwotnego muszą być tylko części oryginalne i twórcze a wprowadzane zmiany nie mogą być iluzoryczne.

Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia twórcy utworu pierwotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utworu pierwotnego wygasły. Wykonywanie swoich praw do utworu zależnego wymaga zgody autora utworu pierwotnego.

Nawet gdy majątkowe prawa autorskie do utworu pierwotnego już wygasły lub znajduje się on w domenie publicznej, pamiętaj, że istnieją jeszcze osobiste prawa twórcy, które nigdy nie wygasają. Oznacza to, że nie możesz pominąć wskazania autorstwa utworu.

Utwór inspirowany

Utwór inspirowany, jak nazwa sama wskazuje, powstał w wyniku inspiracji, impulsu, wywołanego utworem innego artysty. Składniki utworu, z którego zaczerpnięto inspiracje można dostrzec, lecz nie są elementem dominującym.

Takie dzieło jest utworem samoistnym i co najważniejsze, może być tworzone bez zgody, a nawet wbrew woli autora utworu, z którego inspiracja została zaczerpnięta. Jego twórca posiada pełnię osobistych i majątkowych praw autorskich, czyli może rozporządzać nim według własnej woli.

Czasami ciężko jest odróżnić, czy mamy do czynienia z utworem zależnym, czy inspiracją. Trzeba będzie zbadać jak bardzo został wchłonięty utwór zależny oraz, czy stanowił tylko inspirację stylem, motywem itp. Przed rozpowszechnianiem takiego utworu, warto zastanowić się także, czy korzyści będą większe od ewentualnych negatywnych konsekwencji.

Utwór z zapożyczeniami

Przy takich utworach mamy do czynienia ze wszystkimi zasadami obowiązującymi dla opracowań. Jednakże są to utwory zawierające fragmenty utworu pierwotnego, które nie mogą być uznane ani za korzystające z prawa cytatu, ani z opracowań. W wyniku tego, jeżeli przekroczymy granice dozwolonego cytowania, będzie potrzebna zgoda autora tych fragmentów.

Dwóch twórców i dwa takie same utwory

Wydaje się to dosyć abstrakcyjne, ale istnieje taka sytuacja, gdzie może dojść do równoległego powstania bardzo do siebie podobnych dzieł stworzonych przez dwóch różnych autorów. Tacy twórcy nie mogli mieć wcześniej ze sobą kontaktu i nie znali wzajemnie swojej twórczości. Jest to tak zwany „paralelizm twórczy”. Może się tak stać, gdy dwoje artystów opracowuje ten sam temat używając podobnych środków technicznych.

O ile trudno wyobrazić mi sobie taką sytuację w fotografii mody, gdzie często od zera kreuje się koncepcje na zdjęcie, o tyle w fotografii reporterskiej jest to już łatwiejsze do wyłapania, ponieważ ludzie, miejsca i wydarzenia są często podobne lub takie same.

W przypadku projektantów ubioru także jestem w stanie wyobrazić sobie wystąpienie takiego paralelizmu, gdy chodzi np. o pewne twórcze, ale praktyczne rozwiązania.

Rozróżnienie i określenie danego utworu stanowi nie lada problem zarówno dla autorów tych dzieł, jak i prawników. Jak to często bywa, trzeba podejść do każdej sprawy indywidualnie i każdorazowo poddać ocenie konkretny utwór. Utrudnia nam to także ustawodawca, który nie wyjaśnił tych pojęć w sposób konkretny.

Jeżeli jesteś na takim etapie powstawania utworu, że możesz uregulować kwestie prawne w umowie z twórcą utworu pierwotnego – warto to zrobić.

Zadanie dla Was

Poniżej znajduje się kilka zdjęć, o których było ostatnio głośno. Po przeczytaniu całości możecie samodzielnie dojść do własnych wniosków – czym są te utwory? Oczywiście, zapraszam do komentowania poniżej lub bezpośrednio na [email protected]

Przy analizie danego utworu, warto zastanowić się, co jest własnym działaniem twórczym autora bez uwzględniania tego, co sądzimy, że mogło zostać powielone.

Inne ciekawe porównania: https://www.blogampersand.nl/2014/03/fashion-photography-plagiarism/

Artykuł pochodzi z bloga ArkadiuszSzczudlo.pl